16/12/07

ΕΞΩ ΕΡΙΧΝΕ ΧΙΟΝΟΝΕΡΟ, ΑΛΛΑ ΜΕΣΑ...


Εξω έριχνε χιονόνερο,αλλά μέσα στο παραδοσιακό και ζεστό μπαράκι του σιδηροδρομικού σταθμού των Λεχαινών, οι φίλοι της λογοτεχνίας και του καλού βιβλίου είχαν συγκεντρωθεί, όπως κάθε μήνα. Αυτή τη φορά καλεσμένη της Πολιτιστικής Ομάδας Φράγμα που οργανώνει για τέταρτη συνεχή περίοδο τα "Σάββατα στον Σταθμό",ήταν η Ηρώ Νικοπούλου. Ζωγράφος, ποιήτρια και τελευταία συγγραφέας μιας συλλογής διηγημάτων, της "Ομελέτας με μανιτάρια", που εκδόθηκε από τη "Νεφέλη". Το βιβλίο παρουσίασαν η δημοσιογράφος και συγγραφέας Ελένη Σκάβδη και ο φιλόλογος Γιάννης Δεληγιάννης. Στη συνέχεια η συγγραφέας διάβασε ένα διήγημά της και κουβέντιασε με το κοινό. Η επόμενη συνάντηση στον Σταθμό των Λεχαινών έχει προγραμματισθεί για τις 26 Ιανουαρίου του ερχόμενου έτους με καλεσμένο τον βραβευμένο και καταγόμενο εξ Ηλείας ποιητή Τάσο Γαλάτη.

--------------------------------------------------------------------
ΟΜΕΛΕΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ
ΤΗΣ Η. ΝΙΚΟΠΟΥΛΟΥ

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 15/12/07
Ομιλία Γιάννη Δεληγιάννη

Ο αφηγηματικός κόσμος συγκροτείται με το υλικό της ανθρώπινης εμπειρίας. Η σημασία της λογοτεχνίας ενισχύεται από τη διαπίστωση πως τον κόσμο τον αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις και τον κατανοούμε με το μυαλό μας. Συνεπώς και η λογοτεχνία και ο κόσμος είναι δημιουργήματα του νου.
Η εξεταζόμενη δομή (θεσμικό σύνολο και αλληλένδετα νοήματα) που κυριαρχεί στην αφήγηση της Η. Νικοπούλου είναι ο οικογενειακός θεσμός από την πλευρά της πλήρωσης των ατομικών προσδοκιών μέσα σε αυτό το σχήμα. Εξαίρεση σε αυτόν το θεματικό κύκλο αποτελούν τα διηγήματα του Δ΄ κύκλου ( και λιγότερο στον Ε΄κύκλο) όπου διερευνάται η επιτυχημένη ή αποτυχημένη ενσωμάτωση της προσωπικότητας σε άλλες κοινωνικές εμπειρίες (εργασιακό περιβάλλον, ομαδοποιημένες ψυχαγωγικές εμπειρίες (κλαμπ διασκέδασης και γνωριμιών κλπ).

ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ
ΧΡΟΝΟΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ
α) Υπάρχουν δύο χρόνοι αφήγησης που παρουσιάζονται ως αφηγηματικό παρόν (παρόν – παρελθόν). Τη χρονική απόσταση ανάμεσα στα 2 αφηγηματικά τώρα την αντιλαμβανόμαστε από σαφείς χρονικές αναφορές. (π.χ. πολλά χρόνια μετά). Με αυτή την τεχνική ο συγγραφέας δημιουργεί μια νοηματική συνέχεια ή αιτιοκρατική σχέση για το περιεχόμενο της αφήγησης. β) Υπάρχει το αφηγηματικό παρόν που είναι διαφορετικό από το χρόνο του αφηγητή. Ειδικά η ανάδειξη του παρελθόντος σε παρόν από την άποψη της τεχνικής μεγιστοποιεί ή εξιδανικεύει το ρόλο του παρελθόντος (απομνημονεύματα, ημερολόγιο, αυτοβιογραφία). Στη δική μας περίπτωση η αναγωγή στην παιδική ηλικία στηρίζεται στην αξιολόγηση των ηλικιών από τη σκοπιά της ψυχανάλυσης (δηλαδή η συγκρότηση της προσωπικότητας διερευνάται με γνώμονα τα καθοριστικά βιώματα της παιδικής ηλικίας). γ)Το αφηγηματικό παρόν (ο χρόνος της ιστορίας) ταυτίζεται με το χρόνο του αφηγητή. Με αυτή την τεχνική δεν αναζητούμε την ερμηνεία της κοινωνικής εμπειρίας (με την έννοια εμπειρία ορίζουμε την πραγματικότητα) αλλά κυρίως την περιγραφή της εμπειρίας

ΔΙΑΛΟΓΙΚΑ ΜΕΡΗ
Η ισχνή παρουσία διαλογικών μερών στα περισσότερα διηγήματα σε πρώτη ανάγνωση δείχνει ότι η εξέλιξη του μύθου και των προσώπων του διηγήματος δεν προκύπτει από την επικοινωνία αλλά από τη δράση (τα γεγονότα). Όμως, επειδή στην περίπτωσή μας το κεντρικό ζήτημα της αφήγησης είναι οι λύσεις και τα αδιέξοδα του κοινωνικού υποκειμένου (δηλαδή του ατόμου στην επαφή του με την κοινωνία), γι’ αυτό γίνεται σαφές ότι η επικοινωνία ανάμεσα στα πρόσωπα δεν αποτελεί τον καταλύτη για να ενταθούν τα αδιέξοδα ή να εξευρεθούν λύσεις. Στο διήγημα Ομελέτα με μανιτάρια αυτό το στοιχείο φαίνεται πολύ καθαρά στον εσωτερικό μονόλογο του ήρωα που πάσχει. Δε θέλω να μού μιλήσει, τι να μου πει; Που ξέρει τι σκέφτομαι; Πώς ν’ απαντήσει σε πράγματα που δεν μπορώ ν’απαντήσω ούτε εγώ;[…]Όλο αυτό το τρομακτικό κενό, λεώ, ανάμεσα μας ξαφνικά δημιουργήθηκε ή υπήρχε πάντα και απλώς δεν το είχαμε πάρει χαμπάρι; Και τι να της κουβεντιάσω απ’ όλ αυτά; Και τι θα βγει; Εξαίρεση σε αυτή την τεχνική αποτελούν τα διηγήματα Μύλος και Κομμωτήριο, όπου τα διαλογικά μέρη αναβαθμίζονται

ΕΣΤΙΑΣΗ
Έχουμε πρωτοπρόσωπη ή τριτοπρόσωπη αφήγηση, συνήθως ανάλογα με το βαθμό συμμετοχής του αφηγητή στην εξέλιξη της ιστορίας

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ
ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ- ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ

Η ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΑ
Οι εικόνες του κοινωνικού φύλου, η θηλυκότητα αποδίδονται συμβολικοποιημένα με λέξεις όπως κούκλα, καθρέφτης κλπ. Όμως υπάρχει μια περιγραφική ερμηνεία της πατριαρχίας με την έννοια της διαδοχής του κοινωνικού ρόλου της γυναίκας ( από τη μητέρα στην κόρη). Ειδικά η απόπειρα ελέγχου της αναδυόμενης σεξουαλικότητας του κοριτσιού στην εφηβεία (με το κόψιμο των μαλλιών) εντάσσεται σε μια γενικότερη διαδικασία μετάδοσης των κοινωνικών κανόνων που αφορούν τη λειτουργία του κοινωνικού φύλου με προεξάρχον χαρακτηριστικό την ευπείθεια.
Το απόσπασμα στο κομμωτήριο είναι χαρακτηριστικό. Πάντα ήταν βολικό παιδί, δεν δημιουργούσε προβλήματα και γενικά δεν πρόβαλλε αντιρρήσεις. Έτσι, όταν αυτό άρχισε ν’ αλλάζει, προκάλεσε αίσθηση και μάλλον δυσαρέσκεια στους γύρω. Η μητέρα της ήταν η τελευταία που κατάλαβε πως έχει απέναντι της ένα διαφορετικό πλάσμα απ’ αυτό που ήξερε και πως όφειλε να το ακούει και να το σέβεται περισσότερο. Χωρίς να το πολυψάξει, συνέχισε να επιβάλλεται στη νεαρή κοπέλα με τους τρόπους που ήξερε. (σ. 21-22).
Η ενοχική διάσταση της σεξουαλικότητας παραπέμπει στους κανόνες της πατριαρχίας. Η ερωτική εμπειρία της γυναίκας περιγράφεται σε πολλές περιπτώσεις ως ερωτική παρέκκλιση (όπως στην περίπτωση της Παρενόχλησης) ακολουθεί η ηθική πτώση και η ενοχή: «η πόρτα ξανανοίγει απότομα, η μάνα ουρλιάζει, Απ’ όλους τους άντρες τον δικό μου βρήκες»[…].Σαν τον πατέρα σου κι εσύ, με πρόδωσες, χάσου, χάσου!»[…]Τουλάχιστον τώρα έμαθε, για να το λέει η μάνα, ξέρει. Είναι φτιαγμένη από σκάρτα υλικά. Έκανε ήδη την πρώτη προδοσία.(σ.39).»
Βεβαίως, η σεξουαλικότητα βιώνεται ως υποταγή στο κυρίαρχο αρσενικό που αναπαράγει τη βία και την εξουσία του κοινωνικού του φύλου.
Ο προσδιορισμός του κοινωνικού ρόλου της γυναίκας ως διαφορετική ύπαρξη (ως ΑΛΛΟ) από την ανθρώπινη ύπαρξη επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό με την συμβολικοποιημένη εικόνα της κούκλας, η οποία κατά τη διάρκεια ενός παιχνιδιού με καθαρά ψυχαναλυτικές αναφορές, αλλάζει χέρια ως αντικείμενο. Αυτό το θέμα το βρίσκουμε παραστατικά διατυπωμένο στο διήγημα Το Κάστρο


Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΟΤΗΤΑΣ
Η παιδικότητα ως αθωότητα, ως σύστημα κατανόησης της πραγματικότητας αναιρείται στο αφηγηματικό κόσμο της Νικοπούλου από τις δομές του κοινωνικού συστήματος των ενηλίκων. Εδώ αξίζει να κάνουμε μια παρατήρηση. Η ολοένα και περισσότερο εξιδανικευτική στροφή στις αξίες της παιδικότητας στο κοινωνικό σύστημα δημιουργεί μια κουλτούρα παιδικότητας (παιδικά προγράμματα, παιδική λογοτεχνία κλπ) που είναι μια αξία αντισταθμιστική προς την αγριότητα του σύγχρονου κόσμου. Θα μπορούσε ως ένα βαθμό να διερευνηθεί το κατά πόσον εξασφαλίζει την αποενοχοποίηση και το αδιατάρακτο της διεφθαρμένης ενήλικης ζωής

Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΩΝ ΕΡΩΤΙΚΩΝ ΦΑΝΤΑΣΙΩΣΕΩΝ
Η ερωτική φαντασίωση αντιδιαστέλλεται προς τη βιωμένη ερωτική εμπειρία με τον ίδιο σχεδόν τρόπο που η εικόνα μιας κατάστασης, το όνειρο, το παραλήρημα αντιδιαστέλλονται προς τη συμβατική γνώση της κατάστασης. Η απελευθερωτική δύναμη της ερωτικής φαντασίωσης έχει διεξοδικά σχολιαστεί από τον Φρουντ πατέρα της ψυχανάλυσης. Στο αφηγηματικό κόσμο της Νικοπούλου η ερωτική φαντασίωση γίνεται το εργαλείο για την αποδέσμευση των ηρώων από τις συμβάσεις του συνειδητού κόσμου. Στο διήγημα το βίντεο η αφήγηση παίζει με τη γνώση της πραγματικότητας και με την υποκατάσταση της από την εικόνα. Μάλιστα το επικοινωνιακό χάσμα στις ανθρώπινες σχέσεις στο αφήγημα αυτό παρουσιάζει το εξής ενδιαφέρον στοιχείο: αυτό που βρίσκεται σε κρίση δεν είναι οι ανθρώπινες σχέσεις αλλά η εικόνα που έχουν τα πρωταγωνιστικά πρόσωπα για τη σχέση τους. Χανόταν στις εικόνες του, στις φαντασιώσεις του, κι ήταν τότε, σχεδόν αποκλειστικά τότε, που την αναζητούσε ερωτικά. Και πάλι μαζί της δεν ήταν εκατό τα εκατό.(σ.58) Τα πρόσωπα αδυνατούν να υπερβούν την κρίση της δομής διότι κυριαρχούνται από τις κοινωνικές εικόνες που συσκοτίζουν την ουσία της δομής.

Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ
Το παραδοσιακό, η αντίκα αποτέλεσε μια ανερχόμενη κοινωνική αξία των στρωμάτων της πόλης και της επαρχιακής ανώτερης τάξης που αναζήτησαν την αυθεντικότητα στο παλιό. Ως φαινόμενο συνδέεται με την κρίση του μεταμοντερνισμού, δηλαδή με την κοινωνία της πληροφορίας η οποία αποθέωνε το μέλλον, εγκαινίαζε υψηλές ταχύτητες στις κοινωνικές αλλαγές και δυσχέραινε την προσαρμογή. Έτσι, το παραδοσιακό σημασιοδοτήθηκε ως γνήσιο και αποκαθιστούσε σε συμβολικό επίπεδο τον χαμένο κρίκο των εσωτερικών μεταναστών της πρωτεύουσας με το γενέθλιο τόπο σε κάποιο μικρό χωρίο της επαρχίας.


Η ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΣ ΤΟ ΚΕΡΔΟΣ ΤΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ
Βέβαια το παλιό απέκτησε εμπορική αξία και στα πλαίσια αυτά εγκαταλείφθηκε ο παλιότερος άκαμπτος ηθικός κώδικας της αγροτικής Ελλάδας διαμορφωμένος από την εκκλησιαστική ηθική διαπαιδαγώγηση και από την κοινοτιστική αλληλεγγύη. Ο αρριβισμός στη διαδικασία ιδιοποίησης, το κυνήγι του κέρδους εγγράφονται ως νέες αξίες σε αυτή τα βόλτα της μητέρας με την κόρη στο Μοναστηράκι στο αφήγημα που επιτιτλίζεται ΤΟ ΠΑΖΑΡΙ

Ο ΑΤΟΜΙΚΟΣ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ
Στο αφήγημα η θυμωμένη του Ντεγκα η ελευθερία είναι η έξοδος από την συμπαρουσία. Η δραπέτευση της μπαλαρίνας από την ενότητα της καλλιτεχνικής σύνθεσης είναι μια πράξη ελευθερίας

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
α) Η μικροαφήγηση εντάσσεται στη λογική του στιγμιότυπου και του μοντάζ. Τα μικρά αφηγήματα εκφράζουν την πολυδιάσπαση της ενότητας του σύγχρονου κόσμου, την αδυναμία ορθολογικής διαχείρισης του παρόντος.
β) Ο διάλογος ανάμεσα στα πρόσωπα δεν αναιρεί ουσιαστικά το επικοινωνιακό χάσμα και δεν οδηγεί σε συναντίληψη. Εδώ εντοπίζουμε τα αδιέξοδα του ατομικού φιλελευθερισμού που διαδέχθηκε το τέλος των συλλογικοτήτων
γ) Η διερεύνηση της σεξουαλικότητας ως καταλύτη για την ανάδειξη της προσωπικότητας των ηρώων προδίνει τη ψυχαναλυτική διάσταση του αφηγήματος, όπου οι θεσμοί δεν κινούν την ανθρώπινη ιστορία με άμεσο τρόπο αλλά εγγράφουν στον ατομικό ψυχισμό ίχνη τα οποία του παράγουν κίνητρα δράσης
δ) Η παρουσία των χρωμάτων των φλου και ακαθόριστων εικόνων προσδίνουν έναν ιμπρεσσιονιστικό χαρακτήρα στην αφήγηση κάτι που δικαιολογείται από την ασάφεια των ορίων ανάμεσα στο αληθινό και στην εικόνα. Αυτή η βασική διχοστασία είναι και ο μοχλός που κινητοποιεί τους ήρωες.
--------------------------------
Ομελέτα με μανιτάρια
Συγγραφέας: ΝικοπούλουΗρώ
Εκδότης: ΝΕΦΕΛΗ

Της Ελένης Σκάβδη

H Ηρώ Νικοπούλου, έχει μακροχρόνια και επιτυχή παρουσία στον εικαστικό χώρο αλλά και στα γράμματα, είναι επίσης και σκηνογράφος. Ως σκηνογράφος έχει δουλέψει στο φοιτητικό και ερασιτεχνικό θέατρο. Επίσης εργάστηκε σαν καθηγήτρια καλλιτεχνικών στην επαρχία έχει σκηνοθετήσει σχολικές παραστάσεις και ερασιτεχνικό θέατρο ενηλίκων στις περιοχές που υπηρετεί. Έχει περάσει από τη Δάφνη Καλάβρύτων εκεί ανέβασε με τους μαθητές του Γυμνασίου τον Φον Δημητράκη του Ψαθά, ενώ στο Πανεπιστήμιο του Πειραιά έκανε τα σκηνικά για το έργο του Μπρεχτ "Ο αφέντης Πουντίλα και ο υπηρέτης του Ματί"
Η «Ομελέτα με μανιτάρια» είναι η δεύτερη πεζογραφική της εμφάνιση, η πρώτη κυκλοφόρησε το 2003 από τις εκδόσεις Μεταίχμιο και έχει τίτλο «Σαν σε καθρέφτη», (έχουν προηγηθεί και τρεις ποιητικές της συλλογές) και περιλαμβάνει πέντε ενότητες δεκαοκτώ διηγημάτων οι οποίες λειτουργούν σπονδυλωτά.
Διάβασα τα διηγήματα σε μία μέρα, απνευστί, αναζητώντας στο κείμενο μιαν οργανική ενότητα. Δεν ξέρω από πια ταχύτητα ορμώμενη, αλλά με την ανάγνωση του πρώτου διηγήματος «Το παζάρι» αισθάνθηκα ότι η συγγραφέας είχε πρόθεση να ξετυλίξει τον μίτο που μου παρέδωσε, πάνω σε μια ενιαία σκηνή, σε ένα κοινό καμβά… ότι δεν μπορεί, οι ήρωες του Παζαριού θα έχουν και συνέχεια, μεταλλαγμένοι ίσως μέσα στους μύθους της, συμπληρωμένοι και με άλλους γκεστ, που πάντα παίζουν ρόλους στη σχέση μάνας και κόρης… Η πυκνότητα της γραφής και η πολυσημία των μηνυμάτων που υπαινίσσεται, νομίζω ότι μου δημιούργησε αυτή την αίσθηση, κι όχι κάποιο αφηγηματικό κενό, κάτι που άφηνε μετέωρο η πρώτη της ιστορία. Ένα κορίτσι με τη μητέρα στην αγορά, σε κάποιο παλαιοπωλείο. Η μητέρα παροτρύνει το κορίτσι να κλέψει ένα αιγυπτιακό μπρούτζινο κύπελλο…Το κύπελλο μπαίνει στη τσέπη του μπουφάν, κρύβεται… Ως λάφυρο ενοχής και παραβίασης για το συμβολισμό του ακολουθεί στο κορίτσι στο διηνεκές. Το κορίτσι δεν έχει που να κρυφτεί πια από τότε…

Στη δεύτερη ιστορία πάλι ένα κορίτσι με τη μητέρα… Τίτλος του «Κομμωτήριο.» Η Παυλίνα, μια έφηβη πάλι, οδηγείται κάθε καλοκαίρι στην κουρά, όχι στην πυρά, ως αμνός επί σφαγή από την μητέρα της… Η πυκνή χαίτη-κοτσίδα της θυσιαζόταν σαν μικρή Ιφιγένεια κάθε καλοκαίρι, από το κοφτερό ψαλίδι του κομμωτή, ως αποτέλεσμα του ψυχαναγκασμού της μητέρας… χωρίς γιατί. Η συγγραφέας χωρίς να το αναφέρει, δημιουργεί στον αναγνώστη συνειρμούς σχετικούς με το σύνδρομο του Σαμψών… Η περήφανη χαίτη που ακρωτηριάζεται, οδηγεί στην απώλεια δύναμης από την Παυλίνα. Και η Παυλίνα, κάποια φορά επαναστατεί… Οδηγείται μόνη της στην κουρά… το ψαλίδι μπαίνει βαθύτερα, το κούρεμα γίνεται αλά γκαρσόν, και ταυτόχρονα ο δήμιος, σφραγίζει την «επανάσταση» με ένα μωβ σημαδάκι στο λαιμό της επαναστατημένης…

Στην Τρίτη ιστορία του πρώτου κεφαλαίου, το παιχνίδι ενός μικρού κοριτσιού με τις κούκλες… Παιχνίδι βάρβαρο και επιθετικό… Σκοτώνει, διαμελίζει τις κούκλες της, τις πιο αγαπημένες…κι ύστερα ξεσπάει σε λυγμούς. Χρόνια μετά συναντάμε τη δράστη στο κρεβάτι ενός νοσοκομείου πάλι με λυγμούς, μετά την Τρίτη της αποβολή…

Τα ερωτήματα που θέτει η αφήγηση κραυγαλέα. Οι ιστορίες για τις καταπιεσμένες
έφηβες, κατά τη δική μου οπτική έχουν τη λύση τους στο τελευταίο αφήγημα της 5ης ενότητας «Ιφιγένεια εν Ύπνοις». Μια Ιφιγένεια που αποφασίζει αντί να θυσιαστεί να σκοτώσει τον πατέρα… Να ανατρέψει το μύθο και να δώσει τη λύση στο πλαίσιο της ψυχαναλυτικής θεωρίας…. «αν δεν σκοτώσεις τον πατέρα και τη μητέρα δεν ενηλικιώνεσαι, δεν μεγαλώνεις… δεν ελευθερώνεσαι»

Έκανα μιαν αποσπασματική αναφορά σε 4 από τα 18 διηγήματα της συλλογής, γιατί τα θεωρώ προϊδεαστικά των περιεχομένων, της γραφής και των στοχεύσεων της συγγραφέως. Εκεί άλλωστε βρίσκεται και η ουσία της μετεξέλιξης και της ωρίμανσής μας. Στην εφηβεία, τη σχέση με τη μητέρα και τον πατέρα, στα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα ή βιώματα.
Είναι γεγονός ότι οι δύο βασικές θεωρίες που επηρέασαν καθοριστικά την ερμηνεία της λογοτεχνίας ήταν ο μαρξισμός κι η ψυχανάλυση. Ο μαρξισμός για πασίγνωστους λόγους έχει πια υποχωρήσει, η ψυχανάλυση όμως εξακολουθεί να παραμένει για την προσέγγιση της λογοτεχνίας ένα από τα πιο βασικά ερμηνευτικά όργανα.
Και το βιβλίο της Νικοπούλου είναι ένα μοναδικό κείμενο για μια τέτοια ερμηνεία…. Διότι έχει ενθέσει στις ιστορίες της όλη σχεδόν τη φροϋδική θεματολογία: όνειρα, ναρκισσισμός, ερωτισμός, τη σκοτεινή πλευρά της ψυχής, τη μοναξιά, τη σεξουαλικότητα, το θάνατο, που γίνονται κοινός τόπος στα 18 διηγήματα της Ομελέτας με Μανιτάρια, κοινοί τόποι και στη σύγχρονη λογοτεχνία, που απευθύνεται και σε ένα σχετικά υποψιασμένο κοινό. Για να μη μείνω όμως μόνο στο εργαλείο της ψυχανάλυσης, που θα μπορούσε να στενέψει και τη λογική προσέγγισης του βιβλίου πρέπει να συμπληρώσω. Η Νικοπούλου συλλαμβάνει στην Ομελέτα της ένα εντελώς δικό της σχήμα κατανόησης της ανθρώπινης κατάστασης, σύγχρονης και αδιέξοδης, που πάει πολύ πιο πέρα από το ψυχαναλυτικό, και που είναι εξίσου έγκυρο με αυτό.
Στον κεντρικό ιστό της δημιουργίας του κόσμου που ενθέτει στο βιβλίο, είναι το πέρασμα από την αθωότητα και την ανεμελιά στην ενοχή και την ευθύνη. Ένα πέρασμα με αντιθέσεις ανάμεσα στο όνειρο και την εγρήγορση, στη διάρκεια του οποίου τίποτε δεν είναι σταθερό και παγιωμένο. Ακόμα και το εγώ χάνει τον συμπαγή χαρακτήρα του και γίνεται κάτι ρευστό και συγκεχυμένο.
Και για να γίνω πιο συγκεκριμένη αναφέρω:
Οι επιφανειακά ιδανικές ερωτικές σχέσεις ζευγαριών, πίσω από την κουρτίνα που σηκώνει η συγγραφέας, αποδεικνύονται ανάπηρες… Παρ’ όλα αυτά εν τη αναπηρία ισορροπούν, όταν οι πρωταγωνιστές τους, δεν τολμήσουν να παραδεχθούν την αποτυχία. Οι πιο ακραίες φαντασιώσεις των ηρώων της έχουν τόπο στις καθημερινές συμβατικότητες που δομούν μια εικονική ευτυχία. Οι ήρωες της Νικοπούλου όμως, είναι υποψιασμένοι. Ξέρουν ότι αυτό που ζουν δεν είναι αληθινό, έτσι επιτρέπουν στη φαντασίωση το συμπλήρωμα. Κι εκεί είναι ίσως και η αρχή του ιδεολογήματος της συγγραφέωςΠρέπει να βαθαίνουμε το τραύμα για να βρούμε την ουσία. Σε αυτή την πορεία όλα επιτρέπονται εν τέλει, αφού συνείδησή μας είναι ότι οι γεύσεις που μας προσφέρονται δεν είναι αυτές που δικαιούμαστε να δοκιμάσουμε.
Εξαιρετικά τα μέσα που χρησιμοποιεί ως υλικό για να δέσει τα σενάρια των φαντασιώσεων. Ένας καθρέφτης, πολλοί οι καθρέπτες του βιβλίου, μέσα του οι ήρωες αδιεξόδων βλέπουν τον άλλο εαυτό, το συμπλήρωμα της αγαπημένης την ώρα που συναντιόνται ερωτικά. Το σώμα της αγαπημένης ρευστοποιείται, γίνεται εύπλαστο, το κάνεις όπως θέλεις… Είναι το ζήτημα της εξουσίας ίσως, που όμως εδώ σαν ανάγκη από τον αρσενικό ήρωα, δεν ξενίζει, ακόμα και τον φεμινιστικών προθέσεων αναγνώστη. Η ακόμα και η ανάγκη ν’ αγκαλιάζω μαζί με τη γυναίκα που αγαπώ και ποθώ όσο καμιά άλλη στον κόσμο και το συμπλήρωμά της, αυτό που θα μου έδινε το 100% της ευδαιμονίας.
Ευρηματικότατη η ιστορία του Κλαμπ, σε εκατό χρόνια από τώρα, η κλωνοποίηση εφαρμόζεται πια νόμιμα, ένα εργαστήρι παράγει σωρηδόν Μαίρυλιν και τις προσφέρει σε πελάτες… Κάποια από αυτές όμως, αφυπνίζεται κάποια στιγμή… Είναι το Ν 10… Η Ν. 10 εξομολογείται στον μόνιμο πια πελάτη της, ότι δεν της αρέσει να ζει άλλο στο κλαμπ. Ο πελάτης τρομάζει δεν ξαναπάει για καιρό στο κλαμπ. Όταν αποφασίζει να επιστρέψει, έχει βρει τη λύση. Να κάνει μια ειδική παραγγελιά, μια Μαίρυλιν αποκλειστικά γι’ αυτόν που δεν θα ξυπνήσει ποτέ να ζητά αλλαγές ρόλου… Είναι η στιγμή που κάθε άνδρας θα αναζητά για μα ισορροπήσει τη δική του εξατομικευμένη Μαίρυλιν, όπως τώρα κάθε καρκινοπαθής έχει ανάγκη εξατομικευμένη θεραπεία… Τα μεγέθη ανάλογα. Το ιδεολόγημα ίδιο για το που μας πάνε τα πράγματα…

Ένα κατακλείδι…
Πληγωμένοι άντρες, φαντάσματα που επιστρέφουν για λίγο πίσω, ηρωίδες παραμυθιών έφηβες κόρες, μόνο κόρες, άντρες παραδομένοι στον πόθο και στην προσδοκία της ελευθερίας, ήρωες πανάρχαιων μύθων αλλά και παραμυθιών (Το κοριτσάκι με τα σπίρτα στην εποχή των πλαστικών αναπτήρων, που φτιάχνει μια μολότωφ και ανάβει φωτιά για να ζεσταθεί) παρεμβαίνουν στο παρόν, επικαιροποιώντας το δοκιμασμένο από το χρόνο μύθο τους.
Στα δεκαοχτώ διηγήματα της συλλογής σε δεύτερο πλάνο ένας μικρόκοσμος οικείος και καθημερινός. Ερωτικές σχέσεις, οικογένειες και σπίτια μεσοαστών με προσεγμένη επίπλωση, λεπτομέρειες εσωτερικών διακόσμων δεμένες με την ιστορία, ο δρόμος μιας μεγαλούπολης, η αίθουσα του ψυχιατρείου των φυλακών, ένα μπαρ, η παραλία της θάλασσας, ένα παιδικό κοριτσίστικο δωμάτιο, ένα εστιατόριο στην Ταϋλάνδη που σερβίρει θυμοαναληπτικά μανιτάρια, υποφωτισμένες κρεβατοκάμαρες, πολυτελή διαμερίσματα του Αστεως, ένα χαμόσπιτο φτωχογειτονιάς μεγαλούπολης…το παλαιοπωλείο στο Μοναστηράκι, ένα κομμωτήριο με πολλές κομμώτριες…
Ένας ολόκληρος κόσμος, που στήνει με δεξιοτεχνία η συγγραφέας, δεν είναι τυχαίο άλλωστε, είπαμε πως είναι και ζωγράφος και σκηνογράφος.
Στα κάδρα της ο μικρόκοσμός της, πολύσημος και προσφερόμενος για πολλαπλές εξατομικευμένες αναγνώσεις, άλλοτε θυσιαστήριο, άλλοτε καθαρτήριο πάνω από όλα όμως ένας χώρος δράσης και σύγκρουσης.
Λιτή και πυκνή γλώσσα, καθόλου φλυαρία ή περιττά σχόλια, παρά το γεγονός ότι τα κείμενα έχουν και στοχασμό και εικόνα και δράση και μυστήριο και κυρίως αλήθεια και τόλμη.

Η «Τρίτη πτώση», η δοτική, αποτελεί ένα υπόδειγμα γραφής κατά την άποψή μου… Ο ήρωας δεν αντέχει ακόμα και αυτή την υπερθετική αρμονία της ερωτικής σχέσης, αναζητά το παραπέρα… Να απατήσει την ερωμένη του με την αντανάκλασή της. Πυκνότητα, και λυρικός λόγος δομούν ένα έξοχο διήγημα.




Ολοκλήρωσα την ανάγνωση της Ομελέτας με Μανιτάρια με μια έξοχη γεύση. Διότι η συγγραφέας τελικά, οικοδόμησε το «όλον» με 18 διαφορετικές εικόνες, που τις συνέδεσε αριστουργηματικά. Από το καλάθι του παρόντος ανέσυρε και μας παρέδωσε τις πιο χαρακτηριστικές και αρχετυπικές μορφές, που από αιώνες διαμορφώνουν πολιτισμό. Μάννα και Πατέρα και κόρη, ή Αρσενικό και θηλυκό,. Ο καθείς ξεχωριστά αλλά και εν συναρτήσει στην αιώνια διαπλοκή. Μέσα στο ενιαίον και αδιαίρετον αδιεξόδων του παρόντος, στα οποία έχουμε εθιστεί πια…
Η Ομελέτα με μανιτάρια, έδεσμα επεξεργασμένο με το υλικό της ζωής, φανερό και απόκρυφο υπό την επήρεια χημείας των μανιταριών… είναι επίσης και ένας πετυχημένος τίτλος.

9/12/07

ΣΑΒΒΑΤΑ ΣΤΟ ΣΤΑΘΜΟ 15/12 Η πεζογράφος Ηρώ Νικοπούλου και το νέο της βιβλίο "Ομελέτα με μανιτάρια"



Στα πλαίσια των εκδηλώσεων ΣΑΒΒΑΤΑ ΣΤΟΝ ΣΤΑΘΜΟ Η Πολιτιστική Ομάδα Φράγμα παρουσιάζει το Σάββατο 15/12 και ώρα 8,30 μμ στο καφενείο του Σιδηροδρομικού Σταθμού Λεχαινών το νέο βιβλίο της Ηρώς Νικοπούλου "Ομελέτα με μανιτάρια". Για το βιβλίο θα μιλήσουν η δημοσιογράφος Ελένη Σκάβδη, ο φιλόλογος Γιάννης Δεληγιάννης και η ίδια η συγγραφέας.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Η Ηρώ Νικοπούλου γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε ζωγραφική και σκηνογραφία στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Έχει κάνει πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Έργα της βρίσκονται σε ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές. Έχει δημοσιεύσει τρεις ποιητικές συλλογές: Ο Μύθος του Οδοιπόρου (Αθήνα, 1986), Χειμερινοί Μορφασμοί (Αθήνα, 1993), Ανέμου (Πλανόδιον, 1999) και ένα πεζογράφημα: Σαν σε καθρέφτη (Μεταίχμιο, 2003). Ποιήματα και πεζά της έχουν δημοσιευθεί στά λογοτεχνικά περιοδικά Νέα Εστία, Πλανόδιον, Εμβόλιμον, Ελίτροχος, Ευθύνη, Παρέμβαση, Οδός Πανός, Δυτικές Ινδίες, Ύλαντρον, Οροπέδιο κ.ά.

κριτική
Πόσο αισθηματίες είναι οι άνδρες
Μια ζωγράφος σε θέση πεζογράφου μέσα από μια συλλογή διηγημάτων με «φευγάτους» ήρωες


Γράφει η ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

Ζωγράφος η Η. Νικοπούλου, με πολύμορφο έργο, απλωμένο σε διαφορετικά πεδία, από πίνακες και εικονογράφηση βιβλίων μέχρι εικαστικά περιβάλλοντα και θεατρικά σκηνικά, δοκιμάστηκε και στη λογοτεχνία, πρώτα στην ποίηση και μετά στην πεζογραφία, με ένα πρώτο πεζογράφημα, το 2003, που θα χαρακτηριζόταν πρωτόλειο. Οπότε η πρόσφατη συλλογή διηγημάτων θα μπορούσε να θεωρηθεί και ως ένα ευοίωνο πεζογραφικό ξεκίνημα καθώς παντρεύει τη ζωγραφική με τον αφηγηματικό λόγο. Πειραματική η τάση της συγγραφέως, όπως και της ζωγράφου, έλκεται από διαφορετικούς μυθοπλαστικούς πυρήνες, μη αρκούμενη να πραγματευτεί ένα μόνο θέμα. Αλλωστε το διακριτικό στοιχείο στις αφηγήσεις της δεν είναι τα πρόσωπα και οι σχέσεις που αναπτύσσουν, αλλά το ιδιόμορφο κλίμα που δημιουργείται αλλάζοντας την οπτική γωνία και τις αποχρώσεις.

Ομαδοποιημένα τα διηγήματα σε πέντε ενότητες, δύο τριλογίες και τρεις τετραλογίες, ξεκινούν από τον οικογενειακό μικρόκοσμο και τις ερωτικές προκλήσεις για να διαφύγουν στη συνέχεια σε ρευστές καταστάσεις εύθραυστων ισορροπιών, που εκτυλίσσονται στον χώρο του φανταστικού και της επιστημονικής φαντασίας ή ακόμη και των παραμυθιών. Προοδευτικά η πραγματικότητα φαίνεται να ενδίδει στην ουτοπία και στο υπεραισθητό, ενώ οι αφηγήσεις γίνονται αφαιρετικές, προτιμώντας την υπαινικτική αναφορά από την ακριβόλογη διατύπωση, αν και σε κάποιες περιπτώσεις, ευτυχώς λιγοστές, μετέωρες οι νύξεις ρέπουν προς την ασάφεια.

Ακόμη και στα οικεία θέματα διαφαίνεται μια ανατρεπτική διάθεση της συγγραφέως. Αν και στα διηγήματα υπερισχύουν τα γυναικεία πρόσωπα, οι ευαίσθητοι στον τρόπο που προσλαμβάνουν τα εξωτερικά ερεθίσματα και αντιδρούν σε αυτά είναι οι άνδρες, ενώ οι ηρωίδες της δείχνουν προπαντός θυμωμένες, όπως εμφαντικά δηλώνει και ο τίτλος ενός διηγήματος πρωτότυπης σύλληψης, «Η θυμωμένη του Ντεγκά». Στο αφήγημα ζωντανεύουν οι χορεύτριες που ζωγράφισε ο νεωτερικός γάλλος μετρ, αλλάζουν θέσεις, βοηθώντας τον να καταλήξει στην οριστική διάταξη του μπαλέτου και στην έκκεντρη γωνία απόδοσης της σκηνής. Ομως η Νικοπούλου τον θέλει να εμπνέεται από μια μοναχική μπαλαρίνα με μακριά κοτσίδα και θυμωμένη έκφραση. Ακριβώς όπως περιγράφει τις έφηβες ηρωίδες και άλλων διηγημάτων όταν έρχονται αντιμέτωπες με τη μητέρα τους, που εμφανίζεται απειλητική και ουδόλως υποδειγματική, ενώ ο πατέρας παραμένει μια σκιώδης παρουσία, με τις απαραίτητες πλέον στα πεζογραφήματα νεότερων συγγραφέων φροϋδικές συνδηλώσεις.

Πόσο αισθηματίες είναι οι άνδρες στις ιστορίες της Νικοπούλου δεν φαίνεται, όπως θα αναμενόταν, από τις περιπαθείς διαθέσεις τους, αλλά από τους τρόπους που διεγείρεται το ερωτικό τους ενδιαφέρον και τις φαντασιώσεις τους. Αλλοι αναζητούν εξωτικές καλλονές και άλλοι ανατρέχουν σε ομοφυλόφιλες εμπειρίες του παρελθόντος, αν και αφηγηματικά πλέον περίτεχνη αποδεικνύεται μια διήγηση που κινείται μεταξύ πραγματικότητας και χίμαιρας. Προ δέκα ετών η Νικοπούλου είχε πραγματοποιήσει ένα ασυνήθιστο εικαστικό περιβάλλον παίζοντας με καθρέφτες. Αντιστοίχως στο διήγημα με τίτλο «Η τρίτη πτώση», που δεν παραπέμπει σε πτώσεις σωμάτων αλλά στην καταργημένη δοτική της αρχαίας ελληνικής, ο ήρωας απολαμβάνει τη θέα της συντρόφου του μετωπικά αλλά και πλαγίως, μέσα από τις παραμορφώσεις ενός πολυκαιρισμένου καθρέφτη. Αυτό το είδωλο, σχεδόν ουτοπικό, δείχνει δοτικό στις επιθυμίες του σε αντίθεση με μια φεμινίζουσα παρουσία, που μπορεί και να ευνουχίζει ευαίσθητες υπάρξεις.

Η συγγραφέας στήνει προσεκτικά τους σκηνικούς χώρους και περνάει στην περιγραφή των όσων διαδραματίζονται σαν να ζωγραφίζει, σχεδιάζοντας κυρίως τα περιγράμματα των συμβάντων και χρωματίζοντας τα αισθήματα. Αυτή η μορφή της αφήγησης φαίνεται να ατονεί σε ιστορίες που οργανώνονται ορθολογιστικά και απλώνονται σε περισσότερες σελίδες. Σαν να ωθεί τη Νικοπούλου η σκευή της ζωγράφου σε «φευγάτους» ήρωες και θέματα.

(Το ΒΗΜΑ, 04/11/2007)